THÁNG BA NGÀY TÁM

(Đọc lại bài thơ “Tháng ba” của tác giả Trần Quang Quý) Tháng ba - cái tháng vẫn dường như còn ám ảnh trong tâm thức người Việt từ bao đời nay là tháng của lam lũ, của cái đói, cái nghèo. Nữ thi sĩ trẻ Bình Nguyên Trang có lần đã viết:

Năm ấy mẹ sinh em mùa đói
Tháng ba nhọc nhằn, hoa gạo rụng hố vôi

Hẳn là không còn nghi ngờ gì nữa, tháng ba trở thành nỗi khắc khoải với mỗi người nông dân đất Việt; và vượt lên trên hiện thực, nó còn là nguồn cảm hứng, là sự trăn trở của bao tài năng thi ca. Mở đầu thi phẩm “Tháng ba” nhà thơ Trần Quang Quý hạ bút:

Tháng ba
Có người vợ cãi chồng - có người chồng bỏ nhà đi viễn xứ
Tháng ba khát mong - tháng ba dài nhớ
Hoa xoan đánh rơi - tím ngõ quê

Đằm thắm và chở nặng suy tư, lời thơ buông ra khiến ta như hẫng hụt khi cảm nhận từ câu chữ một sự rạn nứt trong tình cảm vợ chồng - chia lìa xa cách. Để rồi, với ý nghĩa như vậy, tháng ba trong tâm thức ai kia lại là nỗi “khát mong - dài nhớ” đến khôn nguôi trước bước đi của thời gian. Tháng ba tràn trề khắc khoải, tháng ba thấm đẫm nhớ mong như sắc màu của hoa xoan nhuộm tím quê nhà.

Trần Quang Quý với tâm hồn nhạy cảm, với cái nhìn tinh tế, ngay từ đầu bài thơ đã khơi gợi lại, đánh thức dậy trong tâm tư độc giả những hoài niệm về tháng ba. Mạch thơ tiếp tục chảy, như dạt dào hơn, khắc khoải hơn và cũng gần gũi hơn.

Tháng ba

Ai qua đồng nghe lúa khát mưa

Ai qua chợ nghe rỗng lòng thúng mủng

Ai qua ngõ nghe bước chân nhẹ bỗng

Chim sẻ bay nháo nhác đợi mùa

Tháng ba bỗng trở nên vô cùng sinh động khi được khắc họa qua những hình ảnh cụ thể. Thiên nhiên, cảnh vật tháng ba chợt ùa về trên trang thơ Trần Quang Quý; để rồi đọng lại trong tâm trí độc giả dòng xúc cảm xót xa. Tháng ba... Ta chòng chành bởi bước chân nhẹ bẫng khi qua đồng “nghe lúa khát mưa”, qua chợ “nghe rỗng lòng thúng mủng”. Một thoáng hương quê gọi về, nhưng sao buồn lòng là vậy, khi tất cả những gì thiếu thốn nhất đều hiện diện. Hình ảnh “chim sẻ bay nháo nhác gọi mùa” khép lại khổ thơ như thả vào không gian một tiếng thở dài.

Hoa ban tím - Ảnh: Bùi Tuấn

Nhưng hình như, ở những câu thơ trên, độc giả chưa thấy được sức ám ảnh ghê gớm của cái đói, cái nghèo. Chỉ đến đoạn thơ tiếp theo, thì nhà thơ không còn che giấu. Chúng ta vẫn thường nói “tháng ba ngày tám” là để nhấn mạnh sức gợi mãnh liệt của tháng nhọc nhằn; thì đến đây, chẳng thể nghi ngờ gì nữa:

Tháng ba
Ta về - em bắt ốc mò cua
Gặp ta thẹn thùng giấu mặt
Chiếc nón vờ lật gió
Bước chân đi nghiêng ngả cánh đồng

Nếu như ở những câu thơ trên, các tín hiệu nghệ thuật từ thiên nhiên, cảnh vật, đất trời (hoa xoan tím, chim chóc nháo nhác bay, lúa khát mưa...) đã đủ để gợi lên cả một miền nội tâm sâu thẳm, đủ để gọi về trong ký ức những dấu ấn của cái đói cái nghèo; thì đến đây, sự xuất hiện con người trong dáng vẻ “mò cua bắt ốc” càng in đậm thêm, nhấn sâu thêm chạm vào đến tận cùng của tháng đói, tháng nghèo, tháng nhọc nhằn - lam lũ. Tháng ba... “ta” ngả nghiêng trong bước chân tìm về kỷ niệm. Và ta gặp em! Em với khuôn mặt “thẹn thùng”, trong chiếc nón vờ lật gió đã làm “ta” xao xác lòng. Cả cảnh vật, cả thiên nhiên, cả đất trời và con người như bị khuất chìm đi trong cái đói, cái rét, cái lạnh của tháng ba. Tháng ba... “ta” còn nhận thấy những trống trải trong ánh mắt cha, những day dứt trong tâm hồn mẹ. Họ đã đi qua thời gian một cách lặng lẽ, âm thầm:

Tháng ba
Cha về hưu bán nước bờ sông
Nghe gió thổi vù vù ngang sợi tóc
Mẹ bế cháu mong ngày sắp hết
Đêm một mình nhẩm một đời không

Vô hình chung, tháng ba còn là tháng gắn với sự trải nghiệm của lớp người đã đi qua tuổi thanh xuân - đã chứng kiến bao tháng ba đến rồi lại đi – cũng là bao biến thiên, dâu bể, buồn vui của đời người...

Vậy là, chảy suốt mạch ngầm thi phẩm, tháng ba giúp độc giả hình dung ra được tất cả những gì đặc trưng nhất của một khoảnh khắc trong bước đi liên tục của thời gian - tháng ba. Khép lại bài thơ, Trần Quang Quý có một sự liên tưởng, một sự đối sánh độc đáo giữa hai miền: nông thôn và thành thị. Qua đó, như càng nhắc nhở mỗi con người đất Việt, dẫu ở nơi đâu, đừng bao giờ vô tâm, đừng bao giờ lãng quên một dáng thôn quê - một thoáng Việt Nam nhọc nhằn, lam lũ:

Tháng ba
của nông thôn
Tháng ba
tràn sang phố
gặp những ngọn đèn tuýp xanh nhảy múa
Ta ngoái lại suốt một thời cỏ dại

Vâng! Tháng Ba Việt Nam vốn đặc trưng bởi những cảnh vật, thiên nhiên, con người nơi làng quê thôn dã “tháng ba/ của nông thôn”. Nhưng thực chất, không gian chốn thị thành trong chiều sâu của nó, vẫn có dáng dấp của tháng ba. Bởi họ là những con người (rất nhiều người trong số ấy) trước đó cũng ra đi từ luỹ tre làng. Với gốc rễ như vậy, cư dân cả hai bộ phận (nông thôn và thành phố) nhìn bề ngoài tưởng như là một sự đối lập nhau, nhưng đều gặp nhau tại dòng chảy văn hoá Việt. Bởi người viết bài này, tin chắc rằng nếu có ai đó đi giữa chốn thị thành, bỗng chốc gặp lại những tín hiệu giữa đất trời tháng ba giá rét) không ai là không khắc khoải một nỗi niềm rưng rưng xúc động. Mỗi người sẽ gặp nhau ở cách cảm, cách nghĩ suy - Khi lòng đối diện với lòng - Khi vẫn thấy đâu đây “hồn xưa” của đất nước.

Những dấu ấn của tháng ba, vẫn còn theo suốt trong tâm thức chúng ta, như nhắc ta về cội nguồn. Tháng ba! Nhà thơ “ngoái lại” và tất cả độc giả cũng cùng nhà thơ “ngoái lại”. Bao nhiêu hoài niệm chợt ùa về...

(INTERNET)